Sygnały uspokajające u psów- co to jest? Po co? Dlaczego są ważne?

W gronie naszego TOZ-u jest wiele specjalistów oraz pasjonatów, dzięki temu możemy poszerzać wiedzę opiekunów oraz przyszłych opiekunów. Dla naszego towarzystwa najważniejsze od samych początków naszego oddziału była współpraca z nowymi opiekunami naszych podopiecznych, która nie kończy się w momencie podpisania umowy adopcyjnej. Każdy może na nas liczyć jeśli wystąpią jakiekolwiek problemy w późniejszej koegzystencji. Dlatego też postanowiłam upublicznić owoc swojej ciężkiej pracy inżynierskiej skupiającej się na behawiorze psów. Mam nadzieję, że komuś przyda się ta wiedza oraz zaowocuję ona lepszym kontaktem,
a przede wszystkim lepszym zrozumieniem emocji swojego pupila. 

Na wstępie warto wspomnieć, czym są sygnały uspokajające, ich rola w życiu psów oraz szeroki ich wachlarz. Podczas zgłębiania wiedzy o historii współczesnych psów powszechnie wiadome jest ich pochodzenie od wilków, jednych z pierwszych psowatych chodzących po świecie, których udomowienie zajęło wiele tysiącleci aż do momentu powstania ras psów w pełni udomowionych. Podczas obserwacji przez naukowców oraz stworzonej
przez nich na tej podstawie literaturze można natknąć się na opisy języka ciała, zwanymi sygnałami cut-off, które najprościej można przetłumaczyć jako sygnały ucinające bądź wstrzymujące,
gdyż ich użycie poprzez jednego z osobników powstrzymuję agresję. U psów sygnały te nazywamy sygnałami uspokajającymi, Michel Fox w swych publikacjach, m.in. „Behawior of Wolves, Dogs and related Canids”
uważa, że psy towarzyszące nie przejawiają tych zdolności oraz nie posiadają tychże sygnałów [Rugaas, 2017].
Należy zwrócić uwagę na fakt, iż komunikacja wilków w odróżnieniu do komunikacji psów jest dużo bardziej bezpośrednia oraz intensywna, co można tłumaczyć ich wysoko rozwiniętemu instynktowi przetrwania
oraz utrzymania odpowiedniej hierarchii w stadzie. Współczesne psy ufają opiekunowi, którego traktują jako psa alfa, jako swojego obrońcę oraz towarzysza, którego należy bronić, ale on również będzie bronił jego.
Dodając do tego rozdzielenie osobowości psów na dwa różne środowiska, ?którego są częścią oraz komunikację, której umiejętności muszą zdobyć [Coren, 2008; Fennell, 2002; Rugaas, 2017].
Pies od początku swojego życia musi podzielić świat na ten, w którym żyje z człowiekiem i z nim się porozumiewa oraz na świat wewnątrzgatunkowy, w którym porozumiewa się z członkami swojego gatunku.
Efektem czego okazuje się mniejszona intensywność oraz bezpośredniość komunikacji z innymi członkami stada. Sygnały uspokajające są delikatnie wyrażone w stosunku do drugiej strony potencjalnego konfliktu [Coren, 2008; Fennell, 2002; Rugaas, 2017].
Dlaczego nie nazywamy ich tak samo, jak w przypadku wilków, sygnałami wstrzymującymi. Ze względu na fakt, iż u psów domowych sygnały wysyłane są na długo przed faktycznym wystąpieniem agresji w porównaniu
do sygnałów wstrzymujących u wilków, które są reakcją na początkowe objawy agresji. Główną rolą sygnałów uspokajających jest uniknięcie sytuacji niebezpiecznej dla osobnika, osłabiają one poziom stresu, niepokoju, nerwowości oraz nieprzyjemnych odczuciach. Psy to przede wszystkim zwierzęta stadne, czego następstwem jest wytworzenie sygnałów pomagających utrzymać stado w przyjaznych stosunkach. Psy wysyłają te same sygnały względem osobników swojego gatunku, jak i osobnikom innego gatunku. Podniesienie świadomości na obecność tych sygnałów, właściwe ich odczytanie oraz odpowiednia reakcja na nie, może poprawić zarówno relacje człowiek-pies jak i pozytywnie wpłynąć na reakcje i radzenie sobie z bodźcami lękowymi [Fennell, 2002; Rugaas, 2017].
Podobnie jak w wielu innych aspektach wygląd zewnętrzny wpływa na częstotliwość oraz wybór sygnałów uspokajających oraz ich odbiór przez drugiego osobnika. Psy posiadające obfitą sierść na pysku wybiorą oblizanie się lub odwrócenie bokiem bądź tyłem, niżeli użycie mowy oczu [Rugaas, 2017].
Sygnały uspokajające należy odróżnić od sygnałów dystansujących bądź gróźb, do których zalicza się m.in.: pokazywanie zębów, warczenie, szczekanie o niskich tonach, kłapanie psykiem oraz otwarty atak na drugiego osobnika. Poznane zostało 28 sygnałów, wiele z nich posiada podwójną funkcję nie tylko jako sygnał uspokajający. Poniżej przedstawione zostały wybrane z nich, dzięki czemu możliwe zostało poprawne przeprowadzenie terapii z zachowaniem dobrostanu zwierzęcia oraz powstrzymanie wydarzeń, które mogły zniweczyć bądź opóźnić proces poprawy stanu psychicznego psa [Rugaas, 2017].
Odwracanie głowy
Ruch ten może zostać wykonany jako krótkie odwrócenie głowy z boku na bok lub zwrócenie głowy na wybraną stronę ciała z zatrzymaniem na kilka chwil, nie ma również reguły mówiącej o ekspresyjności ruchu.
Może być to ledwie zauważalny przez człowieka ruch lub przesadne odwrócenie głowy. W przypadku odwracania głowy można również zauważyć wodzenie oczami z jednej strony na drugą, zwłaszcza jeśli pies
nie ma możliwości jej odwrócenia poprzez ograniczenie przez obrożę oraz smycz podczas spaceru. Pies wykona również sygnał oczami, kiedy zagrożenie odbierane jest na tak duże, iż widzi konieczność zastygnięcia
w bezruchu, w tym przypadku do kombinacji dołączone zostanie intensywne mruganie. Niezależnie od tego, czy jest to pojedynczy gest lub kombinacja sygnałów, świadczy ona o poczuciu zagrożenia i niezręczności sytuacji,
z której pies próbuje odejść bez konfliktu. Człowiek może wykonywać kombinacje tych sygnałów, by uspokoić psa oraz okazać, że nie stanowi dla niego zagrożenia [Rugaas, 2017].

 Sygnalizowanie oczami
Oprócz wyżej wymienionego mrugania oraz wodzenia oczami, pies może wykorzystać tzw. zredukowane spojrzenie, polegające na przymknięciu powiek, przez co wzrok staje się łagodniejszy, głowa z reguły nie jest ustawiona na poziomie głowy drugiego osobnika. ?Psy unikają bezpośredniego kontaktu wzrokowego ze względu na odbieranie go jako wyzwanie oraz wywieranie presji dominacji, efektem czego występuje poczucie zagrożenia [Rugaas, 2017].
Odwracanie się
Jest to najsilniejszy ze wszystkich sygnałów uspokajających oraz zazwyczaj wykonywany jako ostatni, gdy wcześniejsze sygnały nie przyniosły oczekiwanej reakcji. Wykonywany jest jako pierwszy, gdy jakaś stresująca sytuacja zdarza się niespodziewanie lub zbyt szybko. Sygnał ten polega na odwróceniu się bokiem lub tyłem do drugiego osobnika. Gest ten może wykonywać opiekun bądź osoba obca dla psa, w celu podkreślenia braku zagrożenia względem psa z jego strony. Sygnał ten powinien zadziałać uspokajająco zarówno względem psa agresywnego jak i pobudzonego, efektem czego będzie przerwanie czynności, jaką wykonuje pies np. warczenie, szczekanie lub skakanie [Rugaas, 2017].

Oblizywanie nosa
Wykonanie tego sygnału z reguły jest bardzo szybkie i polega na wielokrotnym oblizywaniu nosa zwykle z dołu do góry. Pies okazuje w ten sposób zaniepokojenie sytuacją, w której się znalazł [Rugaas, 2017].

Zastygnięcie w bezruchu
Pozycja psa jest tu nieistotna, głównym zamierzeniem jest okazanie pasywnej postawy względem drugiego osobnika, by zapobiec niebezpiecznej sytuacji. Zastygnięcie w bezruchu podczas wydawania przez opiekuna komendy może świadczyć o agresywnej pozycji, bądź groźnym tonie głosu opiekuna. W żadnym wypadku nie jest to wina uporu zwierzęcia przed wykonaniem oczekiwanej przez człowieka czynności, lecz błędu w wydaniu komendy, która powoduję nieprzyjemną dla psa sytuację. W takim przypadku należy zastanowić się, w czym leży problem, natomiast nie karcić zwierzęcia. Kara w danej sytuacji przyniesie odwrotny skutek oraz demotywuje psa do dalszego treningu [Rugaas, 2017].

Powolne poruszanie się
Zwolnienie ruchów jest przeciwieństwem gwałtownych ruchów wzbudzających niepokój oraz rosnące podekscytowanie. W zależności od nasilenia sytuacji, w której znajduje się pies, może być to delikatne spowolnienie ruchów aż do kompletnego zatrzymania. Zasada tego sygnału jest jedna, im bardziej przytłaczająca psa sytuacja wzbudzająca poczucie zagrożenia, tym bardziej spowolnione zostaną przez niego wykonywane ruchy [Rugaas, 2017].
 

Machanie ogonem
Wbrew powszechnemu przyjętemu stereotypowi psy machają ogonem również w sytuacjach stresowych, zagrożenia bądź nawet agresji. Machanie ogonem należy odczytywać w całokształcie sytuacji, zwracając uwagę na inne gesty wykonywane przez psa. Jeżeli sytuacja odczytana zostanie jako stresująca, przejawiająca reakcjami świadczącymi o odczuwaniu zagrożenia przez psa, machanie ogonem należy odczytać jako przysłowiowe wywieszenie białej flagi. Ludzie nie posiadają możliwości wykonania tego gestu, lecz możliwe jest załagodzenie sytuacji poprzez wykonanie innego z przedstawionych sygnałów uspokajających, które pozytywnie wpłyną na odczucia psa [Rugaas, 2017].

Pozycja „Play”, pozycja zapraszająca do zabawy
Pozycja ta przypomina wykonywanie przez psa ukłonu w stronę drugiego osobnika, stąd wzięła się nazwa „zapraszająca”. Pies podskakuje wtedy na ugiętych przednich łapach lub ugnie je i zastygnie w bezruchu. Kierunek lub osobnik, w stronę którego wykonuje on tę pozycję, świadczy o ukierunkowaniu w stosunku do osobnika lub sytuacji, której poczuwa się do uspokojenia. Ludzie mogą wykonywać ten gest wyciągając ręce w dół w kierunku psa [Rugaas, 2017].

Siadanie
Sygnałem uspokajającym może być samo siadanie, lecz zazwyczaj psy wykonują je w kombinacji z odwracaniem się tyłem. Najprościej mówiąc pies, by uspokoić sytuację, w której nie czuje się komfortowo, siada tyłem. Ludzie z łatwością mogą wykorzystać ten sygnał uspokajający siadając oraz przenosząc swoją uwagę na inną czynność, pies widzący to zachowanie uspokoi się oraz zrelaksuje [Rugaas, 2017].

Kładzenie się
Należy rozgraniczyć tu pozycję na plecach z uniesionymi do góry łapami, która zazwyczaj jest oznaką poddania się, od pozycji położenia na brzuchu, jest to drugi w kolejności najsilniejszy sygnał uspokajający. Kładzenie połączone z bezruchem jest najczęściej stosowane przez psy zajmujące wysoką pozycję w hierarchii stada. Pies zazwyczaj użyje tej pozycji w momencie zbyt gwałtownej zabawy w celu uspokojenia innych osobników, bądź w momencie wystąpienia zmęczenia w celu wykonania przerwy od zabawy. Opiekun psa, gdy ten staje się zbyt pobudzony zabawą, może położyć się i dać jasny sygnał przerwy w wykonywanych czynnościach [Rugaas, 2017].

Ziewanie
W przypadku ludzi gest ten jest oznaką zmęczenia, spięcia bądź zdenerwowania. U psów znacznie częściej ziewanie występuje w sytuacjach zdenerwowania lub podniecenia. Opiekun ziewający w obecności zestresowanego psa wysyła sygnał świadczący o uspokojeniu go i wsparciu bez konieczności dotykania go [Rugaas, 2017].

Podchodzenie po łuku
Nie bez przyczyny rzadko można zaobserwować obce psy nastawione do siebie pokojowo, zbliżające się do siebie czołowo. Zbliżanie się do innego psa na wprost wzbudza wielką niechęć, gdyż jest to odbierane jako atak oraz niestosowne zachowanie w psim świecie. Niezależnie od sytuacji, jeśli pies stara się uniknąć konfliktu z osobnikiem idącym naprzeciwko, zmienia tor chodu chociaż minimalnie ustawiając się bokiem. Może być to wyrażone poprzez odwrócenie głowy bądź wzroku lub skątowanie chodu na bok. Najbezpieczniejszym początkiem przyzwyczajania psa do mijania się z psem idącym naprzeciw jest pozwolenie mu kilka razy minąć go łukiem zapewniającemu mu poczucie bezpieczeństwa, następnie stopniowo zmniejszać ten łuk na tyle, by pies swobodnie mijał się z drugim osobnikiem odwracając delikatnie głowę w stronę przeciwną. Jest to również sygnał, który człowiek powinien zastosować w przypadku obcego psa stojącego na jego drodze, zwykle idąc na wprost pies wyśle człowiekowi sygnały uspokajające lub sam usunie się z drogi, w przypadku, gdy pies zostanie zaskoczony pojawieniem się obcego z naprzeciwka, może zostać wyzwolona reakcja obronna np. warczenie, kłapanie zębami, a jeśli nie pomogą sygnały odstraszające, pies może zaatakować w samoobronie. Należy pozwolić psu na swobodne poruszanie bez zmuszania utrzymywania komendy „noga”. Psy są zwierzętami zrównoważonymi, ukierunkowane przede wszystkim na unikanie konfliktów niżeli bycie posłusznymi [Rugaas, 2017].

Wąchanie podłoża
Sygnał ten polega na opuszczeniu trufli ku podłożu, a następnie natychmiastowym uniesieniu głowy w górę, nie jest wymagane, by podczas tego gestu nos psa znalazł się całkowicie przy podłożu. Wykonując dany sygnał uspokajający pies zazwyczaj kilka chwil wącha powierzchnię w jednym miejscu, mimo tego wodzi on oczami bacznie obserwując otoczenie [Rugaas, 2017].

Rozdzielanie 
Jest to kontrowersyjny dla opiekunów zwierząt gest zazwyczaj odbywający się między trzema osobnikami, nie jest koniecznym, by były to trzy osobniki tego samego gatunku. Często sytuacja ta dzieje się podczas witania z gośćmi, którzy bardzo wylewnie chcą uścisnąć opiekuna zwierzęcia. Należy podkreślić, że nie musi być to przejaw zazdrości psa. Gest ten jest szczególnie ważny podczas rozdzielania osobników nie należących do jednej grupy, chociaż nie wykluczone jest, by sytuacja taka zaistniała w obrębie jednego stada. Sygnał ten polega na wejściu jednego osobnika, najczęściej najstarszego w stadzie, pomiędzy pozostałych w celu uniknięcia możliwego konfliktu wynikającego np. ze zbyt gwałtownej zabawy pozostałych psów. Niezaprzeczalnie jest to jeden z najciekawszych sygnałów uspokajających wśród psów, udowadniający nieomylną umiejętność odczytywania sytuacji oraz przewidywania możliwych jej dalszych skutków [Rugaas, 2017].

Podnoszenie łapy
Sygnał ten polega na podnoszeniu jednej z przednich łap, bądź naprzemienne podnoszenie kończyn piersiowych. Jest to jeden z najrzadziej występujących sygnałów, zazwyczaj można zaobserwować go u szczeniąt [Rugaas, 2017].

Zachowanie zastępcze
Mowa tu o nagłej zmianie czynności na czynność zupełnie różniącej się od tej, ?która została przewidziana jako następstwo poprzedniej reakcji psa. Jest to często wykonywany przez psy sygnał, rzadko zaobserwowany przez opiekunów jako znaczący. Jego rolą jest odwrócenie uwagi od zaistniałej sytuacji zaklasyfikowanej jako niebezpiecznej na sytuację, w której drugi osobnik zostanie zdezorientowany na tyle, by sytuacja zakończyła się bezkonfliktowo [Rugaas, 2017].

Uśmiechanie się
Jest to sygnał niejednoznaczny. Psy mogą „uśmiechać się” w celu nawiązania przyjaznego kontaktu z drugim osobnikiem, inne wysyłają w ten sposób sygnał uspokajający, a w kolejnej grupie może być to początkowy objaw agresji. Sygnał ten należy rozpatrywać pod kątem sytuacji, w której znajduje się pies oraz wziąć pod uwagę jego typ charakteru. Jeśli jest psem dominującym, lepiej, by opiekun odwrócił jego uwagę, jeśli opiekun ma pewność, że jego pies należy do typu uległego, należy psu pozwolić wykonywać ten sygnał, jeżeli drugi osobnik również nie odbiera tego jako zachowanie grożące jego bezpieczeństwu [Rugaas, 2017].

Sygnały uspokajające odgrywają znaczącą rolę w utrzymywaniu dobrostanu psów. Dzięki nim psy unikają konfliktów, zapewniają sobie poczucie bezpieczeństwa oraz umożliwiają zbudowanie trwałej więzi między zwierzęciem a opiekunem. Umiejętność odczytywania języka ciała psów daje możliwość klarownego wyciągnięcia wniosków, co dla psa stanowi problem w danej sytuacji oraz co powinno się wykluczyć lub ograniczyć podczas kontaktu z nimi. Jeśli zaistnieje możliwość swobodnego przepływu informacji na temat samopoczucia osobników, zwłaszcza w relacjach stadnych tego samego gatunku, jak i również międzygatunkowej, zbudowane zaufanie umożliwi prawidłowy rozwój więzi oraz zachowania równowagi w hierarchii domowej.
 

Źródło: "Terapia behawioralna psa z zaburzeniami lękowymi" Patrycja Grelewicz